Todos
os pobos teñen os seus mitos e heroes fundadores, todos eles máis ou
menos históricos, máis ou menos ancestrais, máis ou menos fantásticos:
El Cid na España, Vercinxétorix na Francia, Cuchulainn na Irlanda,
Viriato en Portugal, Gilgamesh na Sumeria..., e Breogán na Galiza. O que
nos interesa non é a veracidade histórica destas e
outras figuras, mais o papel que xogaron -e nalgúns casos xogan- como
referentes identitarios con repercusión na cultura popular, o folklore, a
música ou a literatura.
No
caso galego, e xa desde o comezo do proceso de recuperación da lingua e
cultura galegas que se enceta a mediados do século XIX co
Rexurdimento,
o elemento céltico estivo presente e se mantivo, con diferentes
revisións, reformulacións e adaptacións, activo desde aquela.
Inicialmente apareceu perante a necesidade de asentar o movemento
reivindicativo nuns alicerces firmes: cunha maioría social analfabeta,
falante dunha lingua ágrafa e desprestixiada, e unhas clases medias e
altas completamente asimiladas ou en acelerado proceso de selo, o único
recurso era botar man dunha perdida Idade de Ouro, un pasado heroico e
glorioso do que só ficaban pegadas en forma de restos arqueolóxicos,
folklóricos e, especialmente, lingüisticos.
Así
as cousas, cumpría procurar os nosos tetravós. E inicialmente a
escolla non foi fácil: os dous principais historiadores galeguistas da
época non estaban de acordo. Para Benito Vicetto foron os gregos os pais
fundadores do pobo galego -remontando así as nosas orixes a Homero e
guerra de Troia-, mentres
Manuel Murguía
defendía a nosa xinea céltica. Logo de diversos avatares entre os
cales a temperá morte de Vicetto e a grande teimosía e o carisma de
Murguía, o certo é que a opción que finalmente vingou foi a celta, coas
seguintes consecuencias:
-
O movemento Rexionalista en marcha dispón xa de lexitimación: o seu
obxectivo non é construir algo novo, senón recuperar o que xa se tivo e
se perdeu.
- A existencia dun pobo galego aséntase en dúas características diferenciais: a lingüistica e a racial.
O estudioso Justo Beramendi resume así o pensamento de Murguía:
"A
verdadeira historia de Galicia principia co asentamento dos celtas,
"padres y generadores de una población que lleva todavía impresa en el
rostro las señales inequívocas de la raza a que pertenece". Estes celtas galaicos eran asemade unha raza e unha nacionalidade ben definida, dotada dun Volkgeist
propio que, para Murguía, se caracterizaba pola valentía, o odio a toda
dominación allea, a relixiosidade e o amor á terra (...) Murguía
recoñece que non sabe moito da sociedade nin da economía dos celtas,
pero albisca que "tal vez a la manera de las tribus germánicas, una
igualdad primitiva reinaba en el reparto de la tierra, como parece indicarlo la especial cnstitución agrícola de Galicia". E dende logo está seguro que entre eles houbo druidismo.
(...)
considera que o principal factor é a orixe racial celto-aria que fai do
galego un "pueblo numeroso y superior -por ser por entero céltico, por
ser el más germanizado y por no haberse contaminado con la sangre
semita, que tanto domina en las comarcas levantinas y andaluzas". En
efecto, os celtas "a través de los siglos y de las catástrofes
históricas conservaron su fisonomía y sus rasgos más característicos".
Pero
celtas, suevos e demais supostos arios tamén habitaran outros lugares
de Europa e España, e non por iso todos os seus descendentes forman
agora unha soa nación, nin a Murguía se lle pasaba tal cousa polo maxín.
Si pensaba que os netos dos celtas deran lugar a unha familia de
nacións irmás (Irlanda, Gales, Bretaña, Galicia...) entre as que había
estreitos lazos raciais e étnicos que conviría potenciar noutros eidos,
pero non por iso deixaban de ser, na súa opinión, nacións diferentes."
Par
a
difundir as súas ideas Murguía valerase da literatura, e máis
concretamente da poesía en lingua galega de dúas figuras sobre as que
ten grande influencia: Rosalía de Castro e
Eduardo Pondal.
Todos tres coñecíanse desde moi novos, e tiñan compartido intereses
desde os tempos do Liceo de la Juventud compostelán, pero cadaquén tiña
diferentes caracteres, intereses e sensibilidades. Á hipersensíbel
Rosalía o asunto céltico pásalle completamente ao lado: o lamentábel
presente de Galiza e dos galegos é material máis que suficiente para a
súa poesía; pola contra, o aristocrático e aristocratizante Pondal vai
achar nesta (re)construción do pasado a motivación necesaria para deixar
de lado o castelán dos
Rumores de los pinos e embarcarse nunha obsesiva odisea poética.
O
celtismo
foi unha auténtica febre ou moda na Europa do século XIX, mais na
Galiza tivo repercusións moito maiores: ligouse ás accións culturais,
políticas e reivindicativas do Rexurdimento, e tivo o seu epicentro na
Cova Céltica,
a tertulia que acontecía na libraría coruñesa de Carré Aldao. Nesta
xuntanza de intelectuais, eruditos, historiadores e escritores foi onde
Pondal recibiu a alcuña de
Bardo,
denominación e responsabilidade que el aceptou coa maior seriedade. Na
tradición dos pobos celtas o bardo era o encarregado de transmitir a
memoria do pobo: nunha cultura ágrafa, eles eran os que mantiñan viva a
Historia nos seus poemas e cantos. Ademais, Pondal arrogaríase un don
que era propio dos druídas: o da profecía.
Son os bardos sapientes,
Que lei fatal lanzou,
Soñadores e vagos,
De sua condicion:
Por eso eu á min mesmo,
Non me conozo, non;
E escraman os camiños
Mesmos por onde vou:
Parece un pino leixado do vento,
Parece botado do mar de Niñons. |
Mais Pondal non parte da nada: para crear a súa
obra literaria emprega materiais tirados das estilizadas novelas
históricas do escocés sir
Walter Scott; dunha das máis famosas falsificacións literarias da historia, os poemas de
Ossian escritos por James MacPherson e aínda dunha das escasas obras escritas onde os pobos celtas de Irlanda deixaron razón de si: o
Leabhar Gabhala
ou Libro das Migracións. Será precisamente nesta última obra onde o
Bardo atope as referencias a Breogán e o seu fillo Ith, aos que
outorgará a nacionalidade galega.
